Meertaligheid als superkracht

Hanna Kuijs is onderwijskundige, gespecialiseerd in meertaligheid, en leerkracht op een school in Rotterdam-Zuid. Vanuit die twee rollen is zij actief binnen het team van de Hogeschool Utrecht dat het LeesLab-programma ontwikkelt. “Ik weet hoe het is om voor de klas te staan en wat er nodig is om het programma, dat gebaseerd is op wetenschappelijk onderzoek, in de Rotterdamse praktijk goed te laten werken”, vertelt ze.

Lezen in de moedertaal

Volgens Hanna zijn meertaligheid en culturele diversiteit niet alleen een gegeven in het Rotterdamse onderwijs, maar ook een enorme kans. “Taal en culturele achtergrond zijn belangrijke onderdelen van identiteit. Als we dit als onderwijzers erkennen en waarderen, voelen leerlingen zich meer welkom in de klas en op school. Welkom voelen is zo belangrijk omdat het bijdraagt aan het welbevinden van leerlingen en aan de cognitieve ontwikkeling.” LeesLab werkt daarom met brede, inclusieve thema’s die veel kinderen aanspreken. Daar hoort een diverse en meertalige boekencollectie bij. “Leerlingen worden gelijk enthousiast als ze een boek zien in de taal die thuis wordt gesproken”, licht Hanna toe. “Het zorgt voor herkenning, en ze voelen zich gezien, wat hun motivatie vergroot. Als leerlingen de kans krijgen om (ook) in de moedertaal te lezen, versterkt dit hun leesvaardigheid, leesmotivatie én kennis over de wereld.”  

Spiegels en vensters

Hanna benoemt ook de uitdagingen bij het samenstellen van een meertalig boekenaanbod, zoals beperkte beschikbaarheid van boeken in bepaalde talen en het feit dat sommige kinderen hun moedertaal alleen mondeling beheersen. Daarom zijn boeken met herkenbare hoofdpersonages en universele thema’s net zo belangrijk in een inclusieve boekencollectie. “Bij de selectie van boeken kijken we bewust naar herkenbare verhalen voor álle kinderen,” vertelt Hanna. “Bijvoorbeeld: wanneer we het thema 'op reis' of 'vakantie' behandelen, is het beeld van een reis met de caravan naar Frankrijk voor sommige kinderen herkenbaar, terwijl een zomervakantie bij familie in Marokko voor anderen net zo relevant is. We zorgen ervoor dat onze boekencollectie spiegels biedt, waarin kinderen zichzelf herkennen, maar ook vensters opent naar andere culturen en ervaringen.”

Moedertaal in de klas

Aandacht voor meertaligheid binnen het leesonderwijs gaat verder dan de boekencollectie. Zo stimuleert LeesLab ook het gebruik van meertaligheid in de klas. Hanna: “Wanneer een leerkracht een vraag stelt over een tekst, kan het heel helpend zijn als kinderen in hun moedertaal mogen overleggen. Het gebruik van hun eigen taal helpt hen om nieuwe informatie te begrijpen en te koppelen aan de Nederlandse taal. Dit zorgt ervoor dat bijvoorbeeld ook de leerlingen die normaal stiller zijn omdat ze de Nederlandse taal minder goed beheersen, actief kunnen participeren. Het stelt kinderen in staat om met elkaar te overleggen, kennis te delen en samen tot oplossingen te komen. En uiteindelijk maken ze zo makkelijker de overstap naar het Nederlands.”  

Vertrouwen van de leerkracht

Volgens Hanna zijn er allerlei vormen mogelijk om meertaligheid toe te passen in de klas. Het belangrijkste daarbij is het vertrouwen van de leerkracht. Een veelgehoorde zorg bij leerkrachten is dat het gebruik van de moedertaal ten koste gaat van het Nederlands. “We weten uit onderzoek dat dit juist andersom is: de moedertaal helpt bij het leren van het Nederlands”, meent Hanna. “Het Nederlands blijft de instructietaal binnen de leeslessen, maar meertaligheid wordt bewust ingezet als didactische tool, een hulpmiddel. Het gaat erom dat kinderen optimaal kunnen deelnemen aan de les. Het kan spannend zijn om leerlingen te laten lezen en praten in een taal die je zelf niet beheerst. Toch blijkt uit onderzoek en praktijkervaring dat als je die controle durft los te laten, het juist veel oplevert. Wanneer leerlingen in hun eigen taal mogen nadenken en overleggen over een tekst, draagt dat bij aan hun begrip en betrokkenheid. Bovendien versterkt het de erkenning van hun identiteit: hun moedertaal doet ertoe en is een brug naar leren, in plaats van een obstakel.”

Meertaligheid als basis

Ook toont wetenschappelijk onderzoek steeds vaker aan dat meertaligheid cognitieve voordelen biedt. Kinderen die meerdere talen beheersen, ontwikkelen sterkere probleemoplossende vaardigheden en een beter taalgevoel. “Inmiddels weten we: meertaligheid is geen belemmering, maar een superkracht”, zegt Hanna. Ze benadrukt dat meertaligheid binnen het onderwijs geen losstaand onderdeel is, maar gezien kan worden als een basishouding voor leraren. “Het helpt niet alleen bij taalontwikkeling, maar ook bij vakken als rekenen, waar kinderen soms struikelen over de taal in de instructie. Door ruimte te geven voor vertalingen en overleg in de eigen taal, kunnen kinderen beter meedoen. Dit alles draagt bij aan een inclusieve en effectieve leeromgeving waarin iedereen wordt gezien, gehoord en gestimuleerd om te groeien.”